Het onderzoek naar Hollandse heerlijkheden heeft een sterke impuls gekregen met het verschijnen van de bundel Heerlijkheden in Holland. In deze publicatie worden diverse aspecten van heerlijkheden belicht.
De bundel bevat de volgende bijdragen:
- Frans Willem Lantink – Inleiding
- Arjan Nobel – Heerlijkheden in Holland. Een historiografische en historische verkenning
- Jaco Zuijderduijn – Twaalf ambachten, dertien ongelukken. Plattelandsrechtbanken en de Hollandse economie en samenleving
- Ada Peele – Pruisisch gezag in de Hollandse heerlijkheid Hooge en Lage Zwaluwe
- Jaap Temmincks – Haarlem en zijn heerlijkheden
- Rombert Stapel – Kaart van het Graafschap Holland (1795)
- Yvonne Bos-Rops en Herman Oost – Archievenoverzicht van heerlijkheden en legenda bij de kaart van het Graafschap Holland (1795)
Heerlijkheden in Holand, een uitgave van de stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief is de weerslag van een symposium dat in 2013 plaatsvond. De bundel is geschreven door historici die elk vanuit een eigen invalshoek bestuurlijke, sociale, economische en juridische aspecten van heerlijkheden belichten. Voor onderzoekers die zich bezighouden met heerlijkheden is deze bundel een zeer geslaagde en bruikbare publicatie. Voor lezers die minder bekend zijn met de historische achtergronden van heerlijkheden ligt de drempel hoog. Al vanaf de introductie worden zij in hoog tempo gestookt met begrippen uit het feodale verleden (verlei, hofrechten, grondheerlijkheid).
Historiografisch overzicht
Na een introductie door Lantink volgt een artikel van Arjan Nobel waarin een overzicht wordt gegeven van het onderzoek naar heerlijkheden over de laatste 100 jaar. Nobel schetst in grote lijnen de ontwikkelingen in het plattelandsbestuur gedurende de zeventiende eeuw en achttiende eeuw. Hij constateert bijvoorbeeld een verzakelijking in de verhoudingen tussen heren en inwoners. Nobel put hierbij uit zijn dissertatie over de heerlijkheid Kromstrijen. Ook ontwikkelingen in het bezit van heerlijkheden komen aan bod, hierbij wordt gebruik gemaakt van het artikel Heren van Holland van Maarten Prins uit Virtus (2015). Nobel sluit af met het aanwijzen van onderzoeksterreinen waar verder onderzoek nuttig zou kunnen zijn.
Thuisvoordeel bij de plattelandsrechtbank?
Aan de hand van transacties in Mijnsheerenland onderzoekt Jaco Zuijderduijn of inwoners van heerlijkheden in de zestiende eeuw voor hun lokale rechtbank een ’thuisvoordeel’ genoten ten opzichte van personen van buiten de heerlijkheid. Werd de economische groei van Holland mede mogelijk gemaakt door de veelheid aan jurisdicties of was het gefragmenteerde bestuurlijke landschap een rem op ontwikkelingen?
Frederik Willem I, koning van Pruisen, heer van Hoge en Lage Zwaluwe
Ada Peele gaat in op het beheer van Hollandse heerlijkheden door een ongebruikelijke heer, de koning van Pruisen. In de achttiende eeuw kreeg de koning uit de erfenis van stadhouders Willem III een aantal Zuid-Hollandse heerlijkheden toegewezen. De koning kwam echter in een langslepend conflict over benoemingsrechten van heemraden, mede doordat hij onbekend was met plaatselijke afspraken tussen bestuurders.
Haarlemse heerlijkheden
Jaap Temminck analyseert de rol van de stad Haarlem als eigenaar van een aantal heerlijkheden. Aan bod komt onder de (mislukte) poging tot het verkrijgen van de heerlijkheid Zandvoort en het bestuur van Nieuwveen door Haarlem.
Kaart van het gewest Holland
De bijgevoegde kaart van Rombert Stapel bevat alle heerlijkheden van het gewest Holland en is een ware traktatie voor de liefhebber van heerlijkheden, als is het zelfs met een formaat van 70 bij 45 centimeter lastig om de grenzen van de kleinste heerlijkheden te onderscheiden.
Archieven overzicht
Yvonne Bos-Rops en Herman Oost stelden een overzicht van archieven van heerlijkheden samen en stelden samen met Rombert Stapel een legenda op. Zeer handig als u zelf straks onderzoek gaat doen. Maar lees dan eerst de bundel.
F.W. Lansink en J. Temminck (red.), Heerlijkheden in Holland, Publicaties van de Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief, III (Hilversum: Verloren, 2017, 154 p., ill.)